พระธาตุเจดีย์ในประเทศไทย

พระธาตุเจดีย์ในประเทศไทย

พระธาตุ หมายถึง อัฐิ (การดูกที่เผาแล้ว) ของพระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า และพระอรหันต์
ถ้าเป็นอัฐิของพระพุทธเจ้า เรียกว่า พระบรมสารีริกธาตุ หรือพระบรมธาตุ
ถ้าเป็นอัฐิพระอรหันต์ เรียกว่า พระธาตุ แต่โดยทั่วไปแล้วจะเรียกรวม ๆ ว่า พระธาตุ

สำหรับพระธาตุในที่นี้ หมายถึงส่วนสำคัญของพระสถูป หรือพระปรางค์ ที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ หรือพระธาตุไว้ภายใน ซึ่งเรียกว่า ธาตุเจดีย์ ซึ่งเป็นหนึ่งในพุทธเจดีย์ทั้งสี่ ซึ่งได้แก่

พระธาตุเจดีย์ เป็นเจดีย์ที่บรรจุพระธาตุ อินเดีย เรียกเจดีย์ประเภทนี้ว่า สรีริกสถูป พระธาตุเจดีย์ รวมถึง เจดีย์ที่บรรจุธาตุของพระอรหันต์สาวกด้วย ถ้าเป็นเจดีย์ที่บรรจุพระธาตุของพระพุทธเจ้า โดยเฉพาะก็จะเรียกว่า พระมหาธาตุ พระบรมธาตุ หรือพระบรมสารีริกธาตุ ถ้าเรียกพระธาตุส่วนหนึ่งส่วนใดของพระพุทธเจ้า โดยเฉพาะก็จะเรียกชื่อตามนั้น เช่น

พระทันตธาตุ หรือพระทาฒธาตุ (ฟัน หรือ เขี้ยวของพระพทุธเจ้า)
พระเกศธาตุ (เส้นพระเศาของพระพุทธเจ้า)
พระอุรังคธาตุ (พระธาตุส่วนที่เป็นกระดูกหน้าอกของพระพุทธเจ้า

บริโภคเจดีย์ เป็นพระเจดีย์ที่บรรจุของใช้ที่เกี่ยวกับเนื่องกับพระพุทธเจ้า ได้แก่ อัฐบริขาร มีบาตรและจีวร เป็นต้น นอกจากนั้นยังรวมไปถึงสถานที่อันเป็นสังเวชนียสถานทั้งสี่ คือ
สถานที่ประสูติ (ลุมพินีวัน)
ตรัสรู้ (พุทธคยา)
แสดงปฐมเทศนา (ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน)
และปรินิพพาน (เมืองกุสินารา) รวมพระแท่นที่บรรทมตอนปรินิพพาน อินเดียเรียกเจดีย์ประเภทนี้ว่า ปาริโภคสถูป

พระธรรมเจดีย์ เป็นพระเจดีย์ที่บรรจุ หรือ จารึก พระธรรมคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า เช่น หอพระไตรปิฎก และส่วนที่เป็นพระไตรปิฎกเอง ไม่ว่าจะจารึกในรูปแบบใด เดิมได้เลือกเอาหัวใจพุทธศาสนา จารึกเป็นตัวอักษร ประดิษฐานไว้สำหรับบูชา มีความว่า " เย ธมฺมา เหตุปปฺภวา เตสํ เหตุ ตถาคโต เตสญฺจ โย นีโรโธ จ เอวํ วาที มหาสมโณ

อุเทสิกเจดีย์ เป็นเจดีย์ที่ทำเป็นพุทธบัลลังก์ พระแท่นพระพุทธเจ้า รวมถึงพระพุทธฉายด้วย อินเดียเรียกเจดีย์ ประเภทนี้ว่า อุทเทสิกสถูป สร้างขึ้นเพื่อเป็นพุทธบูชา

รวมความได้ว่า พระเจดีย์ เป็นที่ทำเป็นหรือบรรจุสิ่งที่เนื่องด้วยพระพุทธเจ้า อันเป็นสิ่งที่ควรแก่การสักการบูชา

พระธาตุเจดีย์ เป็นพระเจดีย์ที่รู้จักกันดี และพบกันมากที่สุด สำหรับประเทศไทยมีอยู่เป็นจำนวนมาก มีขนาดและอายุแตกต่างกัน พอประมวลได้ดังนี้

=> พระปฐมเจดีย์ จังหวัดนครปฐม
=> พระบรมธาตุดอยสุเทพ จังหวัดเชียงใหม่
=> พระบรมธาตุดอยตุง จังหวัดเชียงราย
=> พระธาตุลำปางหลวง จังหวัดลำปาง
=> พระธาตุหริกุญชัย จังหวัดลำพูน
=> พระธาตุพนม จังหวัดนครพนม
=> พระธาตุเชิงชุม จังหวัดสกลนคร
=> พระธาตุนารายณ์เจงเวง จังหวัดสกลนคร
=> พระบรมธาตุขามแก่น จังหวัดขอนแก่น
=> พระธาตุบังพวน จังหวัดหนองคาย
=> พระธาตุแช่แห้ง จังหวัดน่าน
=> พระธาตุช่อแฮ จังหวัดแพร่
=> พระบรมธาตุเมืองนคร จังหวัดนครศรีธรรมราช
=> พระธาตุไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี

ที่มา : หอมรดกไทย