อานาปานสติ

อานาปานสติ (–ปานะสะติ) มีอยู่ 16 คู่ คือ

1. หายใจเข้า-ออกยาวรู้

2. หายใจเข้า-ออกสั้นรู้ (ลมหายใจเริ่มละเอียดขึ้นเมื่อใจเป็นสมาธิ)

3. หายใจเข้า-ออกกำหนดกองลมทั้งปวง (จิตจะกำหนดแต่กองลมในกาย ถ้าบริกรรมคำใดอยู่ เช่น พุทโธ คำบริกรรมจะหายไปเอง)

4. หายใจเข้า-ออกเห็นกองลมทั้งปวงสงบก็รู้ (จับลมหายใจไม่ได้เหมือนลมหายใจหายไป)

5. หายใจเข้า-ออกปีติ เกิดก็รู้

6. หายใจเข้า-ออก สุขเกิดก็รู้

7. หายใจเข้า-ออก กำหนดจิตสังขาร (อารมณ์ต่างๆที่จรเข้ามาปรุงแต่งจิต เช่น รัก ราคะ โกรธ หลง) ทั้งปวง /ที่เหลือเพียงอารมณ์อุเบกขา

8. หายใจเข้า-ออก เห็นจิตสังขารสงบก็รู้

9. หายใจเข้า-ออก พิจารณาจิต (พิจารณาสภาวะรู้)/ว่าจิตพิจารณารู้ในอานาปานสติอยู่

10. หายใจเข้า-ออกจิตบันเทิง (มโน-สภาวะที่น้อมพิจารณาเพ่งอยู่/ยินดีในองค์ภาวนาอานาปานสติ) ก็รู้

11. หายใจเข้า-ออก จิตตั้งมั่น (ในอารมณ์นิมิตรอานาปานสติ) ก็รู้

12. หายใจเข้า-ออกจิตเปลื้อง (ในสัญญาในอารมณ์นิมิตรอานาปานสติ) ก็รู้

13. หายใจเข้า-ออก พิจารณาเห็นความไม่เที่ยง (อนิจจัง ) ในขันธ์ทั้ง 5 (มีลมหายใจเป็นตัวแทนรูปขันธ์)

14. หายใจเข้า-ออก พิจารณาโดยไม่ปรุงแต่ง (เช่น ต้นไม้ย่อมมีลักษณะเป็นไปตามธรรมชาติ เราตัดสินว่าต้นไม้นี่ลักษณะสวย ต้นไม้นี่ลักษณะไม่สวย)

15. หายใจเข้า-ออก พิจารณาโดยไม่ยึดติด ( เช่นมีคนนำขวดน้ำมาวางไว้ข้างหน้าเรา ให้เรา ต่อมามีคนคว้ามันไปกิน เราโกรธว่ากินน้ำเรา คือ ความยึดมั่นนั้นเพิ่งเกิด เมื่อเราไปยึดไว้)

16. หายใจเข้า-ออกปล่อยให้เป็นไปตามธรรมชาติ (ปฏินิสสัคคายะ)

จัดให้ข้อ1-4เป็นกายานุปัสสนา ข้อ5-8เป็นเวทนานุปัสสนา ข้อ9-12จัดเป็นจิตตานุปัสนา ข้อ13-16จัดเป็นธรรมนุปัสสนา

อานาปานสติเป็นกรรมฐานที่เหมาะสมกับคนทุกคน และเลือกได้หลากหลาย มีความลึกซึ้งมากดังจะอธิบายต่อไป เนื่องจากอานาปานสติสามารถที่ภาวนาลัดให้มาสู่สัมมสนญาน 1ในญาณ16ได้ โดยไม่ต้องเจริญสติและพิจารณาสัญญา10ไปด้วยเหมือนอย่างอื่นๆ เมื่อเจริญอานาปานสติตามข้อ1 สภาวะย่อมเป็นไปโดยลำดับจากข้อ 1 จนถึงข้อ12 จิตจะเป็นปฐมฌาณอันเกิดจากการเจริญสติ (เกิดสัมมสนญาณ) จะพบเห็นขันธ์ทั้งห้าที่หลงเหลืออยู่ในขณะขั้นเกิดดับได้ เมื่อขณะจิตเป็นฌาณ ซึ่งเหลือเพียง10สภาวะ โดยที่ข้อ3-4เป็นรูปขันธ์ ข้อ5-6เป็นเวทนาขันธ์ (มีเพียงปีติและสุข) ข้อ7-8เป็นสังขารขันธ์ ข้อ9-10เป็นวิญญาณขันธ์ ข้อ11-12เป็นสัญญาขันธ์ เมื่อเห็นขันธ์ทั้งห้า ตามตั้งแต่ข้อ3-12ย่อมเห็นขันธ์ห้า (อันมีลมหายใจเป็นตัวแทนแห่งรูปขันธ์) เกิดดับตลอดจนเห็นเป็นอนิจจัง ( ข้อ13หายใจเข้า-ออก พิจารณาเห็นความไม่เที่ยง ) โดยสมบูรณ์พิจารณาข้อ13ไปจนบรรลุข้อ14หายใจเข้า-ออก พิจารณาโดยไม่ปรุงแต่ง ,15พิจารณาโดยไม่ยึดติด ,16 หายใจเข้า-ออกปล่อยให้เป็นไปตามธรรมชาติ แต่ในอานาปานสติ16 ข้อผู้เริ่มปฏิบัติสามารถที่จะเลือกเริ่มปฏิบัติในข้อ1 ข้อ5 ข้อ9 และข้อ13

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี