โสฬสปัญหา ตอนที่ 1

โสฬสปัญหา : พระสุตตันปิฎก ขุททกนิกาย พระสูตรว่าด้วยมาณพ ๑๖ คน

โสฬสปัญหา เป็นธรรมชั้นสูงในพระพุทธศาสนา มีความลึกซึ้งทั้งในด้านอรรถะ คือ ความหมายทั้งในด้านพยัญชนะคือ ถ้อยคำสำนวน

โสฬสปัญหา เป็นการถามปัญหาของมาณพ ๑๖ คน ซึ่งพาวรีพราหมณ์ ผู้เป็นอาจารย์ ได้แต่งปัญหาให้ศิษย์ของตน ๑๖ คน ไปทูลถามพระผู้มีพระภาค เพื่อรู้ว่าจะเป็นผู้ตรัสรู้จริงหรือไม่ สูตรทั้งสิบหกจึงมีชื่อตามชื่อของมาณพทั้งสิบหก แต่ละสูตรจะแสดงคำถามและคำตอบเป็นคำฉันท์

วัตถุกถา
พราหมณ์พาวรี เป็นผู้เรียนจบมนต์ ปรารถนาความเป็นผู้ไม่มีกังวล ได้ออกจากนครโกศลอันน่ารื่นรมย์ ไปสู่ทักขิณปถชนบท

พราหมณ์นั้นอยู่ที่ฝั่งแม่น้ำโคธาวารี อันเป็นพรมแดนแคว้นอัสสกะ และแคว้นมุฬกะ เลี้ยงชีวิตอยู่ด้วยการเที่ยวภิกขาและผลไม้

ชาวบ้านที่อาศัยพราหมณ์พาวรีนั้นก็เป็นผู้ไพบูลย์ พราหมณ์พาวรีได้บูชามหายัญด้วยส่วย อันเกิดแก่กสิกรรมเป็นต้นในบ้านนั้น ครั้นบูชามหายันต์แล้วได้กลับเข้าไปสู่อาศรม

พราหมณ์อื่นได้เขามาหาพราหมณ์พาวรีแล้วขอทรัพย์ ๕๐๐

พราหมณ์พาวรีได้เชื่อเชิญด้วยอาสนะไต่ถามถึงสุข และความไม่มีโรคแล้วกล่าวว่า ไทยธรรมวัตถุอันใดของเรา เราสละเสียสิ้นแล้ว ทรัพย์ ๕๐๐ เราไม่มี

เมื่อเราขอแล้วท่านไม่ให้ ในวันที่เจ็ดศีรษะของท่านจะแตกเจ็ดเสี่ยง

พราหมณ์ผู้หลอกลวงนั้น ทำกลอุบายแล้ว กล่าวคำให้เกิดความกลัว

พราหมณ์พาวรีได้ฟังคำของพราหมณ์นั้นแล้วก็เป็นทุกข์ ซูบซีดไม่บริโภคอาหาร ใจของพราหมณ์พาวรี ผู้มีจิตเป็นอย่างนั้น ย่อมไม่ยินดีในฌาน

เทวดาผู้ปรารถนาประโยชน์ เห็นพราหมณ์พาวรีมีทุกข์ หวาดกลัวจึงเข้าไปหาพราหมณ์พาวารีแล้วได้กล่าวว่า พราหมณ์นั้นเป็นคนโกหก ย่อมไม่รู้จักศีรษะ ต้องการทรัพย์ ไม่มีความรู้ในธรรมเป็นศีรษะ และธรรมเป็นเหตุให้ศีรษะตกไป

พราหมณ์พาวรีถามว่า ท่านรู้จักข้าพเจ้า ขอท่านจงบอกธรรมเป็นศีรษะ และธรรมเป็นเหตุให้ศีรษะตกไปแก่ข้าพเจ้าเถิด

เทวดาตอบว่า แม้เราก็ไม่รู้ธรรมเป็นศีรษะ และธรรมเป็นเหตุให้ศีรษะตกไป ความเห็นซึ่งศีรษะ และธรรมอันให้ศีรษะตกไป ย่อมมีแก่พระชินเจ้าทั้งหลายเท่านั้น

พราหมณ์พาวรีถามว่า บัดนี้ใครเล่าในปฐพีมณฑลนี้ย่อมรู้จักศีรษะ และธรรมเป็นเหตุให้ศีรษะตกไป ขอท่านจงบอกบุคคลผู้รู้ธรรมเป็นศีรษะ และธรรมเป็นเหตุให้ศีรษะตกไปแก่ข้าพเจ้าเถิด

เทวดาตอบว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าศากยบุตร เป็นวงศ์พระโอกากราช เสด็จออกจากเมืองกบิลพัสดุ เป็นพระพุทธเจ้าผู้นำสัตว์โลก เป็นผู้แสดงธรรมอันสว่าง ทรงถึงฝั่งแห่งธรรมทั้งปวง ทรงบรรลุ อภิญญา และทศพลญาณครบถ้วน มีพระจักษุในสรรพธรรม ทรงบรรลุธรรมเป็นที่สิ้นไปแห่งกรรมทั้งปวง ทรงน้อมไปในธรรมเป็นที่สิ้นอุปธิ

พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น เป็นพระพุทธเจ้าในโลก มีพระจักษุย่อมทรงแสดงธรรม ท่านจงไปทูลถามพระองค์เถิด พระองค์จักทรงพยากรณ์ปัญหานั้นแก่ท่าน

พราหมณ์พาวรีได้ฟังคำว่า สัมพุทโธ แล้วมีความเบิกบานใจ มีความโศกเบาบาง และได้ปิติอันไพบูลย์เกิดความโสมนัส จึงถามเทวดานั้นว่า พระโลกนาถนั้นประทับอยู่ในคามนิคม หรือในชนบทไหน เราทั้งหลายพึงไปนมัสการพระสัมพุทธเจ้า ผู้อุดมกว่าสัตว์ได้ในที่ใด

เทวดาตอบว่า พระชินเจ้าผู้ศากยบุตร ทรงมีพระปัญญามาก มีพระปัญญาประเสริฐกว้างขวาง ทรงปราศจากธุระ หาอาสวะมิได้ องอาจกว่านรชน ทรงรู้ธรรมเป็นศีรษะ และธรรมเป็นเหตุศีรษะตกไป ประทับอยู่ในมณเฑียรสถานของชาวโกศล ในพระนครสาวัตถี

ลำดับนั้น พราหมณ์พาวรีได้เรียกพราหมณ์ทั้งหลายผู้เป็นศิษย์ผู้ถึงฝั่งแห่งมนต์ มาสั่งว่าท่านทั้งหลายจงฟังคำของเรา ความปรากฏแห่งพระสัมพุทธเจ้าพระองค์ใด ยากที่จะหาได้ในโลก ท่านทั้งหลายจงรับไปเมืองสาวัตถี เข้าเฝ้าพระสัมพุทธเจ้า ผู้อุดมกว่าสรรพสัตว์

พราหมณ์ผู้ศิษย์ทั้งหลายถามว่า ข้าแต่ท่านพราหมณ์ ก็ข้าพเจ้าทั้งหลายได้แล้วจะพึงรู้ว่าท่านผู้นี้เป็นพระสัมพุทธเจ้าด้วยอุบายอย่างไร ขอท่านจงบอกอุบายที่ข้าพเจ้าทั้งหลาย ผู้ไม่รู้เถิด

พราหมณ์พาวรีกล่าวว่า ก็มหาปุริสลักษณะ ๓๒ ประการ มาแล้วในมนต์ทั้งหลาย อันพราหมณาจารย์ทั้งหลาย พยากรณ์ไว้บริบูรณ์แล้วตามสำคัญว่า

ท่านผู้ใด มีมหาปุริสลักษณะเหล่านั้นในกายตัว ท่านผู้นั้นมีคติเป็นสองอย่าง มิได้มีคติเป็นสาม
คือ ถ้าอยู่ครองเรือน จะพึงครอบครองทั่วปฐพีนี้ จะทรงปกครองโดยธรรม โดยไม่ต้องใช้อาญาไม่ต้องใช้ศัสตรา
ถ้าออกบวชเป็นบรรพชิต จะได้เป็นพระอรหันตสัมพุทธเจ้า มีกิเลศดังหลังอันเปิดแล้ว ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า

ท่านทั้งหลายจงถามถึงชาติ โคตร ลักษณะ มนต์ และศิษย์เหล่าอื่นอีก และถามถึงศีรษะ และธรรมเป็นเหตุให้ศีรษะตกไปด้วยใจเท่านั้น เมื่อท่านทั้งหลายถามปัญหาด้วยใจแล้ว ก็จักแก้ด้วยวาจา

พราหมณ์ ผู้เป็นศิษย์ ๑๖ คน คือ ติสสเมตเตยยะ ปุณณกะ เมตตคู โธตกะ นันทะ เหมกะ โตเทยยะ กัปปะ ชตุกัณณี ผู้เป็นบัณฑิต ภัทราวุธะ อุทยะ โปสาลพราหมณ์ โมฆราชผู้มีเมธา ปิงคิยะ ผู้แสวงคุณอันใหญ่

ทั้งหมดนั้น เฉพาะคนหนึ่ง ๆ เป็นเจ้าหมู่ เจ้าคณะ ปรากฏแก่โลกทั้งปวง เป็นผู้เพ่งฌาน มีปัญญาทรงจำ เป็นธีรชน ผู้มีจิตอบรมด้วยวาสนา ทรงชฎาหนังเสือเหลือง

ได้ฟังคำพราหมณ์พาวรีแล้ว อภิวาทพราหมณ์พาวรี กระทำประทักษิณ แล้วบ่ายหน้าต่อทิศอุดรมุ่งไปยังที่ตั้งแห่งแคว้นมุฬกะ เมืองมาหิสสติ เมืองอุชเชนี เมืองโคนัทธะ เมืองเวทิสะ เมืองวนนคร เมืองโกสัมพี เมืองสาเกต เมืองสาวัตถี อันเป็นเมืองอุดม เมืองเสตัพยะ เมืองกบิลพัสดุ เมืองกุสินารามันทิรสสถาน เมืองมันทิระ เมืองปาวา เมืองโภคนคร เมืองเวสาลี เมืองราชคฤห์ และปาสาณกเจดีย์ อันเป็นรมณียสถาน ที่น่ารื่นรมย์ใจ

พราหมณ์มาณพทั้งหลายพากันยินดีรีบด่วนขึ้นสู่ เจดีย์บรรพต เหมือนบุคคลถูกความร้อนแผดเผายินดีร่มเงาฉะนั้น

อ่าน โสฬสปัญหา ตอนที่ 2