กัณฑ์กุมาร

กัณฑ์กุมาร
สาระน่ารู้สู่ผู้สดับ

คำว่า “กุมาร” ในกัณฑ์นี้ หมายความถึง พระชาลีและพระกัณหา กัณฑ์กุมารประดับด้วยคาถา ๑๐๑ พระคาถา
เจ้าพระยาพระคลัง (หน) เป็นผู้นิพนธ์

เพลงประจำกัณฑ์ คือ เพลง “โอดเฉิดฉิ่ง” ประกอบกิริยาที่ ชูชก พา พระชาลีและพระกัณหา เดินทางเข้าไปในป่า และเฆี่ยนตีไปตลอดทาง

ข้อคิดจากกัณฑ์กุมาร

ความเป็นผู้รู้จักกาละเทศะ รู้จักโอกาส รู้ความควรไม่ควร จะเป็นผู้ประสบความสำเร็จในสิ่งที่ตนปรารถนา

เนื้อความโดยย่อกัณฑ์กุมาร

ชูชกเดินทางไปยังอาศรม พระเวสสันดร ในเวลาจวนค่ำ แต่ไม่คิดจะเข้าเฝ้าทูลขอสองพระกุมารในเวลานั้น
ด้วยเกรงว่าพระนางมัทรีจะขัดขวางตามวิสัยผู้เป็นแม่ รอให้พระนางมัทรีเสด็จไปหาผลไม้ และ พระเวสสันดร ประทับอยู่โดยลำพังในเวลารุ่งขึ้น จึงค่อยเข้าไปขอ

ในคืนนั้น พระนางมัทรีทรงพระสุบิน ด้วยเทวดามาบอกเหตุว่า มีบุรุษร่างกายกำยำ ผิวดำ ถือดาบสองมือ
พังประตูอาศรมเข้าไปฉุดกระชากพระนาง ควักพระเนตร ตัดพระพาหาสิ้นทั้งซ้ายขวา ท้ายสุดผ่าพระอุระ ควักดวงพระหทัยแล้วหนีไป พระนางทรงตระหนักดีว่าทรงฝันร้าย จึงกังวลพระทัยยิ่งนัก และไม่วางพระทัย
แม้ พระเวสสันดร จะทรงทนายเลี่ยงไปว่า เป็นธาตุวิปริต และทรงปลอบพระนางให้ทรงหายหวาดกลัวและคลายกังวล

ครั้นรุ่งเช้า พระนางก็ยังคงเสด็จไปหาผลไม้ ดังเช่นที่ทรงปฏิบัติทุกวัน ฝ่าย ชูชก สบโอกาสดังคิด จึงเร่งเข้าเฝ้า พระเวสสันดร แล้วทูลขอสองพระกุมาร แม้ พระเวสสันดร จะทรงอาลัยพระโอรสพระธิดาเพียงใด ก็ต้องตัดพระทัยเพื่อพระสัมมาสัมโพธิญาณ อันจะยังประโยชน์สุขให้แก่มวลมนุษย์ ยิ่งกว่าสุขของพระองค์เอง ทั้งสองพระกุมารก็เข้าพระทัยในเหตุผลของพระบิดา จึงยอมเสด็จไปกับ ชูชก

ทั้งสามพระองค์ต้องทรงกลั้นอาลัย พระเวสสันดร ต้องสะกดพระโทสะ ด้วย ชูชก ลงมือเฆี่ยนตีสองพระกุมาร ตั้งแต่ยังไม่ทันพ้นพระอาศรม ก่อนจะทรงให้สองพระกุมารกับชูชกไป ได้ทรงตั้งค่าตัวไว้ว่า หากมีผู้ใดต้องการไถ่ตัวสองพระกุมารให้พ้นทาส พระชาลี นั้นทรงตั้งไว้พันตำลึงทอง พระกัณหา เป็นหญิง นอกจากทรัพย์พันตำลึงทองแล้ว ยังต้องประกอบด้วยข้าทาสชายหญิง ช้าง ม้า โคคาวี และโคอศุภราชอีกอย่างละร้อย

ตัวละครสะท้อนคุณธรรม

พระชาลี พระกัณหา เป็นแบบอย่างของลูกที่ดี เชื่อฟังพ่อแม่มีเหตุผล ยอมรับในสิ่งที่เกิดขึ้น แม้ว่าจะต้องเจ็บปวดและทุกข์ทรมาน จากการถูก ชูชก เฆี่ยนตีก็ตาม

อานิสงส์การบูชากัณฑ์กุมาร

ผู้บูชากัณฑ์กุมาร ย่อมประสบความสำเร็จในสิ่งที่ปรารถนาครั้นที่ตายไปแล้วได้ เกิดในฉกามาพจรสวรรค์ ในสมัยพระศรีอริยเมตไตรย มาอุบัติ ก็จะได้พบศาสนาของพระองค์ แล้วบรรลุพระอรหันตตผล พร้อมด้วยปฏิสัมภิทาทั้ง 4 ด้วยบุญราศีที่อบรมไว้